Sztuka wczesnochrześcijańska

Zachowany ceremoniał dworski, rytuały kultu cesarzy zaczęły kreować miejsce i sposób przeprowadzania rytuału liturgicznego. Nowej religii potrzebna była stosowna oprawa. Wykorzystano do jej stworzenia ceremoniał dworu cesarskiego:

- cesarz tronuje u szczytu sali pod baldachimem

- kto zbliża się do cesarza powinien paść na twarz

- świece i kadzidło

- wykwintne szaty cesarza - szaty liturgiczne

- cesarz wchodzi w procesji w asyście akolitów z insygniami władzy

Msze zaczynają być teatralnie odgrywane przed wiernymi, więc potrzebne jest miejsce kultu. Stąd powstawanie świątyń chrześcijańskich – bazylik. Do kultu chrześcijańskiego nie pasowała pogańska świątynia gdzie mieszkało bóstwo i gdzie nie wchodzili wierni. Zaczerpnięto więc pomysł na świątynię z architektury świeckiej - bazylika foralna, bazylika tronowa –z charakterystycznym oddzieleniem partii ... (Aula Regia w Trewirze, ok 310 rok)

Kościoły chrześcijańskie zostały zorientowane – ukierunkowane na wschód. Ich plan zdąża do planu krzyża łacińskiego. Są to bazyliki stropowe lub budowle niesklepione. Ściany naw na architrawach i na kolumnach. Posiadają atrium, narteks, nawy, prezbiterium - długi przedsionek. Świadomy kontrast tego, co wewnątrz z tym, co z zewnątrz - wewnątrz były bogato zdobione. (Jest to kontrast z świątynią pogańską, której widok zewnętrzny był bardziej imponujący niż jej wnętrze). W apsydzie pojawiają się mozaiki. Mozaika w konsze apsydy kościoła Santa Maria Pudenziana w Rzymie lata 80-te IV wieku. Jest to ikonografia kultu kościoła. Chrystus jako cesarz w „Nowej Jerozolimie".

Bazyliki cmentarne to budowle przypominające cyrk rzymski. Szerokość ich apsydy jest równa szerokości nawy głównej – typ obejściowy (kwestia funkcjonalna – procesje pogrzebowe, święta ku czci męczenników) Nalezą do nich:

Bazylika św. Wawrzyńca za Murami (330 r.)

Bazylika św. Sebastiana za Murami

Bazylika św. Agnieszki za Murami, poł. IV wieku.

Kościół św. Agnieszki był ufundowany przez córkę Konstantyna, Konstantynę. Obok niego stanęło jej mauzoleum na planie koła - Santa Costanza (337 – 351). Mauzoleum to było przeznaczone do funkcji liturgicznej lub/i chrzcielnej, od XVI wieku funkcjonowało jako kościół. Część środkowa nakryta kopułą, wnętrze z obejściem sklepionym kolebką, kolumnada podwójna. Santa Constanza jest prawie że nienaruszona. Światło dochodzi do środka przez okulus w kopule, na ścianach znajdują się mozaiki. Zachowały się w obejściu, podzielone są na 12 segmentów. Są tam widoczne motywy pogańskie ujęte w chrześcijańskiej interpretacji, np.winna latorośl.

Najważniejsze bazyliki w Rzymie:

1. Kościół św. Jana na Lateranie

2. Kościół św. Piotra na Watykanie

3. Kościół św. Pawła za murami

4. Kościół św. Marii Panny Większej