Futuryzm
Celowości konstrukcji, oszczędności środków wyrazu, swobody wyobraźni.
Nowy język poetycki - wiersz wolny (wersy nierównej długości, nieustabilizowany układ rytmiczny) – choć istniał już dawniej, zajmował pozycję marginesową. Czytelnik, pozbawiony
tradycyjnego wyznacznika poetyckości – regularnej rytmiki, kierował uwagę na
śledzenie związków miedzy słowami i obrazami poetyckimi, ich powiązania,
kontrasty, itp.,
- poprzez łamanie rytmu, rozdzielanie wersów na linijki zwiększano ekspresyjność,
- prozaizacja poezji – tworzywem poezji może być język gazety, codzienne sprawy
– słowem: wszystko.
Rezultatem była poezja o nieciągłym, załamanym toku obrazów, o niespodziewanych i
alogicznych związkach słów, trudno wyjaśnialnym przebiegu skojarzeń – poezja
odwzorowująca (nie)porządek świadomości.
DOŚWIADCZENIA WCZESNEJ AWANGARDY
Epoka awangardy w sztuce europejskiej rozpoczyna się dnia 20 lutego 1909 r.,
kiedy to Filippo Marinetti ogłasza w paryskim „Le Figaro" Akt założycielski i manifest
futuryzmu. Zwrócił on uwagę na nowe, eksperymentatorskie formy działalności
literackiej i plastycznej, zwracające się stanowczo przeciw tradycji realistycznej i
naturalistycznej, mające zwykle charakter programowy, tzn. dążące do teoretycznego
uzasadnienia własnych metod twórczych i postulatów artystycznych (w szczególności
lata 1909-1932 były płodne w rozmaite nurty – futuryzm, kubizm, ekspresjonizm,
dadaizm, suprematyzm, konstruktywizm, surrealizm i in.). Innowacyjność, radykalizm
idei, negacja utrwalonych zasad sztuki sprawiły, ze przełom awangardy porównywano do
przełomu renesansu.
Futuryzm polski był o ponad 10 lat młodszy od europejskiego – w 1919 r., kiedy zaczął
się formować, podstawowe manifesty awang. eur. były już ogłoszone, a dzieła
namalowane, wykrystalizował się też język sztuki awang. Gwiazdami epoki byli:
- Jean Cocteau (Francja) – „łączący tradycję klasycystyczną z awang, poetyka"
- Włodzimierz Majakowski – ideolog futurystów rosyjskich
- Umberto Boccioni – włoski rzeźbiarz-futurysta
- Tristan Tzara – Rumun piszący po francusku, dadaista.
• OPOZYCJA TRADYCJI I NOWATORSTWA
Manifest Marinettiego sformułował po raz pierwszy ideę buntu przeciwko
przeszłości (chcemy uwolnić ten kraj od śmierdzącej gangreny profesorów,
archeologów...), starą sztukę określając jako cmentarzysko, kultowi tradycji
przeciwstawiając kult życia i spontanicznej twórczości. Wyrastały z niego postulaty
nieograniczonej ekspresji, ciągłego poszukiwania nowych form wypowiedzi i ciągłego
porzucania już osiągniętych środków/zdobyczy (idea bezwzględnej wynalazczości).
• BUNT PRZECIW SZTUCE
Awangarda zaatakowała tradycyjne przekonania o pięknie jako kategorii bezwzględnej
i uniwersalnej oraz ideę sztuki jako rezerwuaru najtrwalszych i najcenniejszych wartości
społecznych i moralnych. Dadaiści mieszający wycięte z gazety słowa w kapeluszu
i układający z nich poematy lekce sobie ważyli dotychczas uświęconą tradycję
estetyczną, okazując ostentacyjną pogardę dla procesu twórczego i materiału
poetyckiego. Często dowodzili, że doniosłość ruchu polega na tym, że nie chodzi mu o
nic, a autorytet artysty uznano za uzurpację. To dzięki dadaistom sztuka stała się
dziedziną, gdzie możliwe i dozwolone jest wszystko.
Problem sztuka:społeczeństwo ważkim był bardzo w XIX w.; w XX-wiecznej myśli
awangardowej wystąpił jednak szczególnie ostro. A więc z jednej strony nowa sztuka
miała być produktem nowej sytuacji cywilizacyjnej, z drugiej pojawiały się przekonania o
głębokim związku między rewolucją artystyczną a rewolucją społeczną (dla większości
grup awang. znamienna była orientacja lewicowa).