JAN KASPROWICZ, WYBÓR POEZJI (BN) oprac. Jan Józef Lipski WIADOMOŚCI BIOGRAFICZNE
Jan Kasprowicz urodził się 12 grudnia 1860 r. w Szymborzu na Kujawach, pod Inowrocławiem, w rodzinie chłopskiej, która stopniowo biedniała (liczne rodzeństwo). Jego ojciec był analfabetą, był niezdarny i niezbyt inteligentny - wyprzedawał ziemię.
Po uwłaszczeniu chłopów na wsi upowszechniła się oświata, aspiracje społeczne i polityczne oraz poczucie narodowe. Wiele dzieci chłopskich asymilowało się zupełnie, nie wnosząc nic nowego do świata inteligencji. Coraz więcej inteligencji pochodzenia chłopskiego wnosiło ze sobą ten nowy pierwiastek (gł. warszawski tygodnik „Głos”).
Kasprowicz był od czasów Klemensa Janicjusza pierwszym liczącym się poetą z chłopów.
Dzięki determinacji matki i pomocy nauczyciela wiejskiej szkółki, Dybalskiego, Kasprowicz w 1870 r. wstąpił do inowrocławskiego gimnazjum pruskiego. Potem uczył się w Poznaniu, Opolu, Raciborzu i znów w Poznaniu (wyrzucano go za manifestowanie polskości i konflikty z nauczycielami, obrażającymi jego poczucie godności). W 1884 r. zdał maturę (23 lata).
szkoła pruska (twórca: Wilhelm Humboldt) uczyła w duchu neohumanizmu, tradycji kultury antycznej, etyki kantowskiej, estetyki Lessinga, Kanta i Schillera
neohumanizm nastawiony był na kształcenie osobowości samodzielnie myślących i samodzielnie przeżywających kulturę
silne były już tendencje nacjonalistyczne i militarystyczne, ale ideał humboldtowski wciąż obowiązywał (dopiero w 1890 r. Wilhelm II stwierdził, że szkoła niemiecka ma wychowywać nie młodych Greków, ale młodych Niemców)
Kasprowicz poznał antyk (gł. grecki), Szekspira, Racine'a, Guizota (historiograf fr.), Biblię załapał się jeszcze na lekcje polskiego, gdzie czytał Kochanowskiego, Krasickiego, Mickiewicza, Słowackiego (nawet Konrada Wallenroda !)
narodową kulturę poznał na samokształceniowych tajnych kółkach uczniowskich
Debiut Kasprowicza:
sonet Poranek (1878, poznański „Lech”) - opublikowany w dziale odpowiedzi redakcji
w warszawskich „Kłosach”, dzięki protekcji Kraszewskiego, wydrukowano kilka jego wierszy w 1882 r. (podpisane Jan K.)
bezimiennie publikował w 1884 r. w polskiej genewskiej prasie socjalistycznej („Walka Klas”, „Przedświt”)
na pocz. 1885 r. publikował w petersburskim „Kraju” pod własnym nazwiskiem
Kasprowicz studiował parę miesięcy w Lipsku. Trafił do grupy polskiej studenckiej młodzieży socjalistycznej, pod przywództwem Ludwika Krzywickiego (dzięki niemu wydawano jego wiersze). Pracował nad korektą Kapitału Marksa.
W latach 1884 - 1888 poeta był we Wrocławiu. Wiosną 1887 r. wyjechał do Lwowa, ale musiał wrócić (ścigany był listami gończymi policji pruskiej, a nie zdecydował się na zamknięcie sobie powrotu) i skazany był na 8-miesięczny areszt.
(…)
… z założeń ekspresjonizmu - dążność do stworzenia sztuki-krzyku prowadziła do degradacji roli kultury „wysokiej”
człowiek natury - (1) współczesny przedstawiciel warstw ludowych, (2) człowiek z innej epoki (gł. średniowiecza; baroku), (3) przedstawiciel egzotycznych kultur „prymitywnych” (Czarna Afryka, Polinezja), czasem odległych w czasie (kultura prekolumbijska), (4) człowiek, który dzięki niezwykłym…
…). najważniejsza jest krytyka literacka i teatralna.
szukał w literaturze monizmu (nazywał go panteizmem) oraz walki dobra ze złem (jako walki sił kosmicznych, ale i prometejskiej walki o sprawiedliwość społeczną)
nastawiony był na zawartość myślową poezji
pozytywnie oceniał poetę szwajcarskiego, Dranmora, Asnyka, Żeromskiego i innych
Na estetykę Kasprowicza, obok shelleyanizmu i wczesnego naturalizmu…
… naturalizmu, moda na monizm w filozofii, triumfy Schopenhauera i Hartmanna - wszystko to oddziaływało na Kasprowicza.
Naturalizm niemiecki (różny od francuskiego) miał wiele cech ekspresjonizmu.
filozoficznie związany był z monizmem
program tworzenia tak, jak tworzy przyroda, a nie program odzwierciedlania rzeczywistości
program sztuki będącej ekspresją podmiotu
etyczny aktywizm sztuki (vs. estetyzm…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)