Dwa rozumienia transcendencji - wykład

D wa rozumienia transcendencji Problem polega na tym, czy pod­miot poznający może w akcie poznania wyjść poza siebie, czy może przekroczyć swe własne granice . Łacińskim odpowiednikiem po l skiego wyrazu przekroczyć jest wyraz transcendere . P ytamy, czy poznanie rzeczy­wistości tran s cendentnej w stosunku do poznającego podmiotu jest moż­liwe. U autorów filozoficznych istnieją przynajmniej dwa różne rozumienia tego terminu, a w związku z tym problemat gr a nic poznania bywa przynajmniej dwojako rozumiany. 1° Przy p ierwszym rozumieniu przedmiotem transcendentnym, czyli zewnętrznym dla poznającego podmiotu, jest każdy przedmiot, który nie jest jego własnym przeżyciem ps y chicznym. Pytając o to, czy podmiot po­znający może przekroczyć swe własne granice, czyli czy może on dotrzeć w akcie poznawczym do rzeczywistości względem niego transcenden t nej, pytamy przy tym pierwszym rozumieniu o to, czy podmiot pozna­jący zdolny jest poznać coko l wiek, co nie jest jego własnym przeżyciem psychicznym. Własne prze­życia psychiczne danego po d miotu nazywa się też tworami dla tego pod­miotu immanentnymi (od łac. in oraz maneo = poz o staję wewnątrz). P ostać zagadnienia, w której idzie o to, czy podmiot poznający może w a k cie poznawczym wykroczyć poza swą własną sferę immanentną, nazywamy z agadnieniem i m manentnych granic poznania . Tego, kto na to zagadnienie odpowiada twierdząco, a więc przyznaje podmi o towi zdolność wykroczenia w jego aktach poznawczych poza jego własną sferę immanentną, nazywamy epistemologicznym realistą immanentnym. Tego zaś, kto o d mawia podmiotowi zdol­ności wykroczenia w jego aktach poznawczych poza jego własną sferą im manentną, naz y wamy epistemologicznym idealistą immanent­nym. 2° Druga postać zagadnienia granic poznania wiąże się z drugim sposo­bem rozumi e nia terminu przedmiot transcendentny. Chodzi w niej o to, czy przedmioty naprawdę istniejące są do­stępne poznaniu, czy też poznanie dotyczyć może tyl­ko jakichś konstrukcji myślowych naprawdę nie istnie­ jących. Przy tym drugim rozumieniu przedmiotami transcendentnymi nazywa się prze d mioty, któ­re istnieją naprawdę, w przeciwieństwie do tzw. przedmiotów tylko po­myślanych, ale naprawdę nie istniejących. Kierunek filozoficzny, który twierdzi, że przedmioty naprawdę istniejące nie są d o stępne poznaniu, lecz że poznanie dotyczyć może tylko jakichś konstrukcji myślowych, nazywa się epistemologicznym idealizmem transcendentalnym . Kierunek, według którego poznanie może dotrzeć do prawdziwej rzeczywistości, nazywa się epistem o logicznym reali­ zmem transcendentalnym . ... zobacz całą notatkę